Instytucja sygnalisty pomimo tego, że była znana w polskim prawie i wielokrotnie zgłaszane były postulaty o uregulowanie sytuacji prawnej sygnalistów, nigdy nie została unormowana. Pierwszym krokiem zmierzającym do uregulowania sytuacji prawnej sygnalistów jest rządowy projekt ustawy o jawności życia publicznego.
Sygnalistą jest osoba odpowiedzialna za zgłaszanie nieprawidłowości i informowanie o nieprawidłowościach w miejscu pracy.
W niektórych krajach, sytuacja prawna sygnalisty jest od dawna uregulowana. Prawo międzynarodowe określa sygnalistę jako osobę, która zgłasza lub ujawnia nieprawidłowości zachodzące w jej miejscu pracy, mogące godzić w interes publiczny. Sygnalista powinien w ramach podjętej współpracy z wymiarem sprawiedliwości, podlegać szczególnej ochronie prawnej.
Dodatkowo, na potrzebę uregulowania sytuacji prawnej i ochronę sygnalistów wskazują również działania podejmowane przez Unię Europejską. W kwietniu, bieżącego roku, Komisja Europejska przedstawiła projekt dyrektywy o ochronie sygnalistów. Celem dyrektywy jest ujednolicenie zasad ochrony sygnalistów obowiązujących w krajach Unii. Projekt przewiduje wprowadzenie szeregu rozwiązań wzmacniających pozycję sygnalistów i umożliwiających lepsze wykorzystanie instytucji sygnalisty w interesie publicznym.
Sygnalista w polskich ustawach
Projekt ustawy o jawności życia publicznego stanowi pierwszą próbę uregulowania sytuacji prawnej sygnalistów. Zgodnie z definicją zawartą w projekcie, sygnalistą jest osoba fizyczna lub przedsiębiorca, których współpraca z wymiarem sprawiedliwości polegająca na zgłoszeniu informacji o możliwości popełnienia przestępstwa przez podmiot, z którym jest związana umową o pracę lub innym stosunkiem umownym, może niekorzystnie wpłynąć na jej sytuację życiową, zawodową, materialną.
Projekt obejmuje sygnalistów ochroną w przypadku zgłaszania przez nich nieprawidłowości oraz nakłada na przedsiębiorców szereg dodatkowych obowiązków związanych ze stworzeniem systemu whistleblowing i określonych kanałów zgłaszania nieprawidłowości. Proponowane rozwiązania w zakresie ochrony sygnalistów krytykowane są w szczególności ze względu na wąski katalog spraw, co do których, sygnaliści podlegać będą ochronie. Zgodnie z treścią projektu, ochrona sygnalistów przysługiwać będzie jedynie w przypadku zgłaszania przez nich podejrzenia popełnienia konkretnych przestępstw o charakterze korupcyjnym. Zgodnie z powyższym, główną rolą sygnalisty ma być zapobieganie i wspieranie działań antykorupcyjnych w przedsiębiorstwach.
Kolejne normy dotyczące sygnalistów zostały zawarte w projekcie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Projekt zawiera odrębny rozdział poświęcony odpowiedzialności podmiotu zbiorowego związanej z czynami wymierzonymi wobec osób sygnalizujących nieprawidłowości. Powołana powyżej ustawa co prawda nie definiuje pojęcia sygnalisty, jednakże wskazuje na zakres obowiązków podmiotów zbiorowych względem osób zgłaszających nieprawidłowości oraz zawiera dotkliwe sankcje nakładane na przedsiębiorców. Na gruncie nowych przepisów, podmiot zbiorowy ma obowiązek przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Niedopełnienie tego obowiązku lub nieusunięcie potwierdzonych nieprawidłowości może skutkować nawet dwukrotnym zwiększeniem kar pieniężnych orzekanych przez sąd.
Katalog nieprawidłowości, które mogą zgłaszać sygnaliści jest znacznie szerszy niż proponowany w projekcie ustawy o jawności życia publicznego i dotyczy nieprawidłowości w organizacji działalności podmiotu zbiorowego, w szczególności w zakresie podejrzenia przygotowania, usiłowania lub popełnienia czynu zabronionego, niedopełnienia obowiązków lub nadużycia uprawnień przez organy /osoby oraz niezachowania należytej staranności.
Ostatnią regulacją, która w przyszłości może wpłynąć na sytuację sygnalistów w Polsce, jest projekt Dyrektywy o ochronie sygnalistów, w której przewidziana jest prawna ochrona osób zgłaszających nieprawidłowości w zakresie naruszenia prawa Unii Europejskiej w 10 obszarach regulacji, naruszenia unijnych przepisów o ochronie konkurencji, naruszeń zagrażających interesom finansowym Unii oraz naruszeń przepisów o podatku od osób prawnych.
Kto powinien przygotować się na nowe regulacje w zakresie sygnalistów?
Każda z wymienionych powyżej regulacji inaczej określa krąg podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie wewnętrznych procedur w zakresie sygnalistów.
Zgodnie z projektem ustawy o jawności życia publicznego, obowiązek wdrożenia nowych procedur w zakresie sygnalistów będzie nałożony na wszystkich średnich przedsiębiorców, tj. ok. 20 tysięcy podmiotów działających w Polsce.
Nowe przepisy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, dotyczą szerszego kręgu podmiotów, ponieważ swoim zasięgiem obejmują wszystkich przedsiębiorców działających w Polsce.
Zgodnie natomiast z proponowaną treścią Dyrektywy UE, obowiązek ochrony sygnalistów i opracowania stosownych procedur w tym zakresie będą mieli przedsiębiorcy zatrudniający powyżej 50 pracowników lub których roczny obrót przekracza 10 milionów euro oraz wszystkie publiczne władze centralne i lokalne (w tym jednostki samorządu terytorialnego liczące powyżej 10 tys. mieszkańców).
Podsumowanie
Proponowane zmiany nakładają na przedsiębiorców szereg nowych obowiązków, w tym w szczególności w zakresie opracowania i wdrożenia systemu whistleblowing. Biorąc pod uwagę zakres czynności, które muszą zostać podjęte przez przedsiębiorców w celu opracowania wewnętrznego systemu zgłaszania nieprawidłowości oraz czas jaki został przewidziany w projektach ustaw na wprowadzenie nowych przepisów, przedsiębiorcy powinni już dziś podjąć odpowiednie działania zmierzające do budowy i wdrożenia systemu whistleblowing.
