Nowe zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

1. Cel wprowadzenia regulacji

Rozwiązania przyjęte w ustawie zmierzają do zwiększenia efektywności i narzędzi służących do wymierzenia sankcji podmiotom zbiorowym, zwłaszcza przypadku zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej. Zgodnie z uzasadnieniem do ustawy, potrzebę realizacji powyższego celu uzasadnia dotychczasowa praktyka, która wskazuje na znikomą efektywność przyjętego obecnie ustroju odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Podstawowymi założeniami, na których jest oparta proponowana regulacja, a które stanowią jednocześnie zasadniczą różnicę wobec obowiązujących rozwiązań, są:

• poszerzenie podstaw odpowiedzialności podmiotów zbiorowych - objęcia nią zachowań uznanych za zachowania własne podmiotów zbiorowych wyczerpujące znamiona czynu zabronionego,
• odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za wszystkie czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, z wyłączeniem przestępstw prywatnoskargowych,
• rezygnacja z wymogu uprzedniego wyroku skazującego osobę fizyczną.

Projektowana ustawa opiera odpowiedzialność podmiotu zbiorowego zarówno na koncepcji quasi-winy własnej podmiotu zbiorowego, jak i koncepcji tzw. winy anonimowej. Uzupełnieniem podstawowego reżimu odpowiedzialności podmiotu zbiorowego ma być możliwość pociągnięcia tych podmiotów do odpowiedzialności finansowej i odszkodowawczej w przypadku uzyskania przez podmiot zbiorowy korzyści majątkowej z popełnionego czynu zabronionego. 8 stycznia Rząd przyjął projekt ustawy i skierował go do Sejmu. Najbliższe posiedzenie Sejmu zaplanowane jest w dniach 16-18 stycznia. Ponownie Sejm zbierze się w ostatnim tygodniu lutego. Wszystko wskazuje na to, że ustawa już niedługo wejdzie w życie.

2. Kogo dotyczy ustawa i jaki jest zakres odpowiedzialności?

Kogo dotyczyć będzie ustawa? Nowe przepisy dotyczyć będą ponad 550 tysięcy polskich firm. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie podmiot zbiorowy oznacza: 1.osobę prawną oraz 2.jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, w tym również 3.spółkę handlową z udziałem Skarbu Państwa, 4.jednostki samorządu terytorialnego lub związki takich jednostek, 5.spółkę kapitałową w organizacji, 6.podmiot w stanie likwidacji oraz 7.przedsiębiorcę niebędącego osobą fizyczną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków. Ustawa znajdzie zastosowanie do podmiotu zbiorowego mającego siedzibę lub prowadzącego działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa znajdzie zastosowanie również do podmiotu zbiorowego mającego siedzibę lub prowadzącego działalność za granicą, jeżeli czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności został popełniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub skutek stanowiący jego znamię wystąpił na jej terytorium, lub czyn był skierowany przeciwko jej interesom lub interesom obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Zakres odpowiedzialności Ustawa określa zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych:

• za czyn zabroniony pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
• w związku z osiągnięciem korzyści majątkowej z czynu zabronionego pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
• związanej z działaniami wobec osób sygnalizujących nieprawidłowości.

Odpowiedzialność albo brak odpowiedzialności podmiotu zbiorowego na zasadach określonych w ustawie nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę, odpowiedzialności administracyjnej, ani indywidualnej odpowiedzialności prawnej sprawcy czynu zabronionego

3. Odpowiedzialność za czyn zabroniony

Podmiot zbiorowy odpowiada za czyn zabroniony, którego znamiona zostały wyczerpane przez działanie lub zaniechanie pozostające bezpośrednio w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością. 1. Odpowiedzialność za czyny własne Warunkiem odpowiedzialności jest aby do wyczerpania znamion czynu zabronionego doszło wskutek:

1. działania lub zaniechania organu
2. umyślnego działania lub zaniechania członka organu

2. Odpowiedzialność za czyny popełnione przez osoby realizujące zadania na rzecz podmiotu zbioroweg Podmiot zbiorowy odpowiada również za czyn zabroniony, pozostający bezpośrednio w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością, jeżeli został popełniony przez:

• osobę fizyczną uprawnioną do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu,
• osobę fizyczną dopuszczoną do działania przez jego organ, członka jego organu lub osobę, o której mowa w pkt 1, wskutek nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków,
• osobę przez niego zatrudnioną, w związku ze świadczeniem pracy na jego rzecz.

3. Odpowiedzialność za czyny wiążące się z uzyskaniem korzyści majątkowych Podmiot zbiorowy odpowiada za czyn zabroniony, z którego chociażby pośrednio osiągnął korzyść majątkową, popełniony przez:

• podwykonawcę albo innego przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną, jeżeli jego czyn zabroniony pozostawał w związku z wykonywaniem umowy zawartej z podmiotem zbiorowym,
• pracownika albo osobę upoważnioną do działania w interesie lub na rzecz przedsiębiorcy niebędącego osobą fizyczną, jeżeli jego czyn pozostawał w związku z wykonywaniem umowy zawartej prze tego przedsiębiorcę z podmiotem zbiorowym.

jeżeli organ, członek organu lub inna osoba działająca w imieniu podmiotu zbiorowego wiedziała, lub przy zachowaniu ostrożności wymaganej w danych okolicznościach mogła się dowiedzieć, że osoby określone w pkt 1 i 2 będą usiłowały popełnić lub popełniły czyn zabroniony, lub że u przedsiębiorcy, o którym mowa w pkt 2, występują nieprawidłowości w organizacji ułatwiające popełnienie czynu zabronionego.

4. Warunki odpowiedzialności

Warunkiem odpowiedzialności za inne osoby niż członkowie organów jest, aby do wyczerpania znamion czynu zabronionego doszło w następstwie:

• co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby uprawnionej do działania członka organu lub przedsiębiorcy albo w nadzorze nad nimi ze strony podmiotu zbiorowego
• takiej nieprawidłowości w organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego, chociaż inna organizacja działalności mogła zapobiec popełnieniu tego czynowi.

1. Wina w wyborze (uzasadnienie do projektu ustawy) Wina w wyborze polega na postawieniu powierzającemu zarzutu, że w określonej sytuacji, w jakiej dokonywał powierzenia wykonania czynności, dokonał niewłaściwego wyboru: powinien wybrać lepszego wykonawcę albo zrezygnować z powierzenia czynności drugiemu. Zarzut ten najczęściej przybiera postać zachowania nieumyślnego, polegającego na niedołożeniu należytej staranności przy wyborze podmiotu, któremu zostało powierzone wykonanie czynności. Zaniedbania mogą dotyczyć zaniechania sprawdzenia wiedzy  i umiejętności fachowych danej osoby, jej doświadczenia profesjonalnego i życiowego, cech osobistych, kondycji fizycznej i psychicznej czy predyspozycji psychofizycznych, niezbędnych do wykonania danej czynności. Powierzający może udowodnić brak winy  w wyborze, wykazując dochowanie należytej staranności przy powierzaniu wykonania czynności drugiemu podmiotowi, sprawcy szkody. Wnioskować zatem można również  o obiektywnym charakterze tego rodzaju odpowiedzialności. 2. Wina w nadzorze (uzasadnienie do projektu ustawy) W przypadku winy w nadzorze, zobowiązany do nadzoru odpowiada za szkodę, jeżeli w sposób zawiniony nie dopełnił obowiązku nadzoru. Uwolnienie się od odpowiedzialności wymaga więc udowodnienia wykonania obowiązku nadzoru, a w tym celu konieczne jest wykazanie należytej staranności. Wnioskować zatem można również o obiektywnym charakterze tego rodzaju odpowiedzialności.

5. Należyta staranność warunkiem wyłączenia odpowiedzialność

Nieprawidłowość w organizacji podmiotu zbiorowego, polega w szczególności na tym, że:

• nie zostały określone zasady postępowania w przypadku zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności;
• nie został określony zakres odpowiedzialności organów podmiotu zbiorowego, innych jego komórek organizacyjnych, jego pracowników lub osób uprawnionych do działania w jego imieniu lub interesie;
• nie została określona osoba lub komórka organizacyjna, nadzorująca przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu, który jest co najmniej średnim przedsiębiorcą;
• organ podmiotu zbiorowego lub osoba fizyczna uprawniona do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu, wiedziała o nieprawidłowości w organizacji, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego.

Dokonując oceny nieprawidłowości bierze się pod uwagę rozmiar i przedmiot działalności podmiotu zbiorowego. Podmiot zbiorowy nie odpowiada za nieprawidłowość jeżeli wykaże, że wszystkie organy i osoby uprawnione do działania w jego imieniu lub interesie zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji działalności tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością. 

6. Sygnaliści

Organy podmiotu zbiorowego, podejmują czynności, mające na celu wyjaśnienie zgłaszanych przez pracownika, członka organu, osobę działającą w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, informacji świadczących o:

1. podejrzeniu przygotowania, usiłowania lub popełnienia czynu zabronionego;
2. niedopełnieniu obowiązków lub nadużycia uprawnień przez organy podmiotu  zbiorowego lub inne osoby wskazane w ustawie;
3. niezachowaniu należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach w działaniach organów podmiotu zbiorowego lub inne osoby wskazane w ustawie;
4. nieprawidłowościach w organizacji działalności podmiotu zbiorowego, które mogłyby prowadzić do popełnienia czynu zabronionego.

Ustawa nie reguluje kwestii przyznawania statusu sygnalisty. Wskazuje na obowiązki podmiotów, w przypadku zgłoszenia nieprawidłowości. 1. Obowiązki przedsiębiorcy w przypadku zgłoszenia nieprawidłowości:

1. Zapewnienie ochrony przed represjami, dyskryminacją, nieprawidłowym traktowaniem
2. Obowiązek przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego

2. Konsekwencje dla przedsiębiorcy:

• Kara finansowa

Jeżeli organy podmiotu zbiorowego, nie przeprowadziły postępowania wyjaśniającego lub nie usunęły stwierdzonych w ramach tego postępowania nieprawidłowości lub naruszeń, które ułatwiły lub umożliwiły popełnienie czynu zabronionego, sąd, uznając podmiot zbiorowy za odpowiedzialny za czyn zabroniony, może wymierzyć karę pieniężną do wysokości 60.000.000,00 PLN.

• Przywrócenie do pracy/odszkodowanie

Jeżeli w związku ze zgłoszonymi informacjami, doszło do naruszenia uprawnień pracowniczych wobec osoby zgłaszającej informacje lub zakończenia stosunku pracy lub umowy wzajemnej z tą osobą, sąd na wniosek osoby, która zgłosiła te informacje, może orzec:

1. przywrócenie jej do pracy,
2. odszkodowanie

 

7. Kary i środki karne

1. Karami orzekanymi wobec podmiotu zbiorowego są:

1.  kara pieniężna od 30.000,00 PLN do 30.000.000,00 PLN;
2.  rozwiązanie podmiotu zbiorowego.

2. Środkami orzekanymi wobec podmiotu zbiorowego są:

1. przepadek mienia lub korzyści majątkowych albo ich równowartości;
2. zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;
3. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju;
4. zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi;
5. zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem;
6. zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne;
7. obowiązek zwrotu na rzecz Skarbu Państwa równowartości wsparcia finansowego środkami publicznymi, otrzymanego od chwili popełnienia czynu zabronionego do chwili wydania orzeczenia w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego;
8. podanie wyroku do publicznej wiadomości;
9. obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
10. nawiązka;
11. stałe albo czasowe zamknięcie oddziału podmiotu zbiorowego.

 

8. Zarząd przymusowy/Środki zapobiegawcze

1. Środki zapobiegawcze: Zgodnie z projektem ustawy, w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych lub zapobiegnięcia popełnienia nowego przestępstwa można będzie zastosować m. in. następujące środki zapobiegawcze:

1. zakaz promocji i reklamy;
2. zakaz zawierania umów określonego rodzaju;
3. zakaz prowadzenia określonej działalności;
4. zakaz obciążania, na czas postępowania, bez zgody sądu, swojego majątku lub zbywania bez takiej zgody określonych przez sąd składników majątkowych;
5. zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania tego postępowania;
6. wstrzymanie wypłat dotacji lub subwencji lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych;
7. zakaz łączenia się, podziału lub przekształcenia się podmiotu zbiorowego;

2. Zarząd przymusowy: Zarząd przymusowy jest samoistnym środkiem przewidzianym w projekcie. Możliwość ustanowienia zarządu przymusowego, będzie dopuszczalna w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, zapobiegnięcia popełnienia nowego przestępstwa lub w celu zabezpieczenia wykonania kar lub środków prawnych, obowiązku zwrotu korzyści lub równowartości korzyści oraz kosztów sądowy, które mogą być orzeczone. W postępowaniu przygotowawczym ustanowić zarząd przymusowy może prokurator, a jego decyzja wymaga zatwierdzenia przez sąd. 3. Zabezpieczenie majątkowe: Zabezpieczenie majątkowe na mieniu podmiotu zbiorowego będzie można ustanowić na poczet:

1. kar i środków;
2. obowiązku zwrotu korzyści lub jej równowartości;
3. kosztów sądowych

jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia w zakresie kar i środków, o, obowiązku zwrotu korzyści lub równowartości korzyści oraz kosztów sądowych będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione.

9. Jak przygotować się do zmian?

Jakie kroki powinny podjąć przedsiębiorcy żeby przygotować swoje firmy na nowe przepisy? Ustawa ma stanowić podstawę dla przedsiębiorców do wprowadzenia stałych reguł, a nawet całych programów compliance, czyli zgodności działania firmy z obowiązującymi regulacjami prawnymi. Zgodnie z wypowiedziami Ministerstwa Sprawiedliwości, przedsiębiorcy mając nad sobą groźbę wysokich kar za łamanie prawa, będą sami siebie dyscyplinowali, dbając o jego przestrzeganie W związku z propozycją nowych przepisów, przedsiębiorcy powinni przede wszystkim rozpocząć tworzenie wewnętrznych procedur, które ograniczą ryzyko odpowiedzialności na podstawie przepisów ustawy, poprzez wykazanie przez przedsiębiorców należytej staranności. Na opracowanie i wdrożenie procedur, przedsiębiorcy będą mieli tylko 6 miesięcy od wejścia w życie ustawy. Jakie działania powinny podjąć firmy w pierwszej kolejności?

1. Opracować i wdrożyć procedury dotyczące podziału kompetencji i odpowiedzialności w firmie.
2. Opracować i wdrożyć procedury dotyczące zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie.
3. Opracować i wdrożyć procedury dotyczące sygnalistów i prowadzenia postępowań wyjaśniających.
4. Opracować i wdrożyć procedury w zakresie postępowania z kontrahentami i ich weryfikacji.
5. Przeprowadzić szkolenia dla kadry zarządzającej i pracowników.
6. Wyznaczyć osobę odpowiedzialną za nadzorowanie wewnętrznego systemu compliance (Compliance Officer).

Jeśli chcesz pobrać pełną treść broszury kliknij tutaj.